فصل بهار روح زمانهاست در این ماه شب و روز پاکیزه است زمین نرم می‌‏شود استیلای بلغم از بین می‌رود و خون به هیجان می‏‌آید، غذاهائی که خورده می‏‌شود باید سبک و لطیف باشد، از خوردن سیر و پیاز و ترشی تا اندازه‌ای در این ماه باید پرهیز شود و حجامت در این ماه پسندیده است.

طبق احادیث اسلامی در هر فصلی از سال که به سر می‌بریم باید مطابق با آب و هوای آن فصل تغذیه داشته باشیم تا در سیستم بدن ما اختلال به وجود نیاید ما در اینجا توصیه‌های امام رضا(ع) را برای تغذیه در فصل بهار مرور می‌کنیم:

امام زضا(ع) می‌فرماید: گوشت‌های چربی دار و سایر غذاهای مخصوص زمستان را تبدیل به غذاهای سبک و معتدل و زود هضم کنید، این غذاها عبارتند از: حبوبات، سبزی‌ها و میوه‌ها.

همچنین ایشان در حدیثی دیگر می‌فرماید: در ماه دوم بهار گوشت و چربی کم بخورید و بیشتر از غذاهای با طبع سرد استفاده کنید، ‌آب زیاد بنوشید و صبح‌ها استحمام کنید و با نشاط به تلاش مشغول شوید.

امام رضا(ع) توصیه می کنند که سردی‌ها را در فصل گرم و گرمی‌ها را در فصل سرد مصرف کرده و در فصل معتدل بهار و پاییز از غذای معتدل استفاده کنید. بنابراین نباید در فصل بهار و پاییز غذاهای خیلی گرم و خیلی سرد را مصرف کرد.

یکی دیگر از توصیه‌های امام رضا (ع) برای این ماه حجامت است. آن حضرت فصل بهار را بهترین زمان برای انجام عمل حجامت دانسته و می‌فرماید: در این فصل خون به هیجان در می‌آید. لذا از قصد و حجامت در این فصل استفاده کن.

امام رضا (ع) در این زمینه می فرماید: اگر مردم در خوردن به کم بسنده می داشتند، بدن هایشان سالم بود. (6) 
امام رضا (ع) همچنین در این زمینه می فرماید: بدن همانند زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آب دهی به آن مراقبت شود، به گونه ای که آب، نه بیشتر از نیاز به آن برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به خشکی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد و خرمی اش بیشتر می گردد و کشت آن برکت می یابد، اما اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید. بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشیدنی، چنین است. پس سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن ریشه می گسترد. بنگر که چه چیز با تو و با معده ات سازگار است و تن تو با چه چیز نیرو می گیرد و چه خوردنی و نوشیدنی ای برای بدنت سالم تر است، همان را برای خویش مقرر بدار و خوراک خود گیر. (7)
در سیره تربیتى- بهداشتی امام رضا(ع) علاوه بر توجه به سایر ابعاد، به رعایت ‏بهداشت، تغذیه سالم و نیز عوامل غیر مادى مؤثر در سلامتى مانند صدقه ‏و عقیقه توجه خاص شده است. امام رضا (ع) عقیقه کردن براى پسر و دختر، نامگذارى، تراشیدن موهاى سر نوزاد در روز هفتم و معادل وزن موها طلا یا نقره صدقه دادن را لازم شمرده و فرموده اند: فرزندانتان را در روز هفتم‏ ختنه کنید؛ زیرا ختنه باعث پاکى بیشتر و رشد سریعتر آنان مى‏شود. آن حضرت ضمن توجه به نکات تربیتی از رعایت نکات تغذیه ای غافل نبوده و همواره به تغذیه صحیح سفارش می کردند. یحیى صنعانى ‏مى‏گوید: در « منا » بر حضرت رضا(ع) وارد شدم، در حالى که جواد(ع) در دامان ‏حضرت نشسته بود و حضرت به او موز مى‏داد.
همانطور که اشاره شد در روایات از پرخوری نهی شده است؛ چرا که کسی که پرخوری می کند نمی تواند عبادت را با توجه و حضور انجام دهد و عابد حقیقی نیست و غذای زیاد مانع حضوردر عبادت است و کسی که عابد حقیقی است و مشتاق عبادت است به کمترین مقدار غذا اکتفا می کند تا در عبادت موفق باشد. از این رو امام رضا (ع) می فرماید: پرهیز از یک چیز، واگذاردن آن نیست. پرهیز از یک چیز تنها کم خوردن از آن است.(8) و درجایی دیگر می فرماید: هیچ چیز نزد خدا منفورتر و مکروه تر از پرخوری نیست.(9)

6. بحار الانوار، ج 66، ص 425، حدیث 41
7. بحار الانوار ،ج 62 ،ص 310
8. بحار الانوار ،ج 62، ص 140، حدیث 1
9. عیون اخبار الرضا،ج2، ص 36،ح91

منابع:

طب الرضا - طب و بهداشت از امام رضا (ع)

بحار الأنوار، ج 59، ص 312

وسائل الشیعه / ج 17 / ص 541

امام رضا علیه السلام :

بدان كه بدن آدميزاد بمنزله زمين پاكيزه‏ايست اگر هنگامى كه خواستى بعمارت و آبياريش بپردازى اعتدال را رعايت كردى نه آنقدر آب دادى كه غرق شود و تبديل بيك باطلاق و يك پارچه لجن گردد و نه آن اندازه دريغ كردى كه تشنه و خشك بماند اين چنين زمينى هميشه آباد و معمور خواهد بود، حاصلش فراوان و بهره‏اش پاكيزه است ولى اگر در باره آن غفلت شود تباه ميگردد و ديگر سبزه‏اى در آن نخواهد روئيد.

امام رضا علیه السلام : در آنچه موافق و مناسب معده و مزاج تست فكر كن در چيزهائى كه بدنت از آن نيرو ميگيرد و بآن تمايل پيدا ميكند آن را براى خود بميزان درستى تقدير كن 

امام رضا علیه السلام : بدان كه هر يك از اين طبايع مايل بچيزى است كه سنخيت و مشاكلتى با آن داشته باشد پس چيزى را كه مشاكل بدنت ميباشد براى تغذيه خويش اختيار كن‏

امام رضا علیه السلام : كسى كه زيادتر از حد لزوم طعام بخورد غذا به بدن خود نرسانده بلكه ضرر وارد آورده است و كسى كه بمقدار لازم بخورد بدون كم و زياد بمزاج خود خدمت كرده است.

امام رضا علیه السلام : راه تندرستى اينست كه بمقدار كافى بخورى و در حالتى كه هنوز اشتهاى بطعام دارى دست از خوردن بكشى اين چنين غذا خوردن براى معده و بدنت صالح‏تر و براى عقلت پاكيزه‏تر و بر جسم و شكمت سبكتر است‏

امام رضا علیه السلام : در اول غذا بخوراكهاى سبك كه بدنت از آن تغذى ميكند شروع كن آنهم باندازه عادت و بحسب طاقت معده و نشاط روح.

امام رضا علیه السلام : بدان كه نيروى روانها پيرو قوت تن‏ها است، مزاجها و نيروى بدنها نيز تابع هواها است و بر حسب تغيير هواها دگرگون مى ‏شود

امام رضا علیه السلام : از خوردن انار ترش و شيرين (ملس) غفلت نكن كه نفس را تقويت ميكند و خون را صاف مينمايد

امام رضا علیه السلام : پرخوردن تخم‏ مرغ كبابى باعث ضيق نفس و تنگى سينه ميگردد.

امام رضا علیه السلام : خوردن آب سرد بعد از طعام گرم دندان را فاسد و خراب ميكند.

امام رضا علیه السلام : زياد خوردن گوشت گاو و حيوانات وحشى موجب كندى ذهن و بلادت عقل و تحير فهم و كثرت فراموشى مى ‏شود

امام رضا علیه السلام : كسى كه بآزار شكم مبتلا نشود در ميان طعام خوردن آب ننوشد چه آب خوردن در بين غذا رطوبت بدن را زياد و معده را ضعيف ميگرداند رگهاى بدن بهره خود را از غذا نميگيرند، غذا در معده تحليل نميرود.

امام رضا علیه السلام : كسى كه بخواهد دندانش فاسد نشود قبل از خوردن غذاى شيرين لقمه نان ميل كند.

امام رضا علیه السلام : گوشت را با ادويه‏ جات و حبوبات مصرف كنند.

امام رضا علیه السلام : بدرستى كه صلاح بدن و پايدارى آن بطعام و نوشيدني است و فسادش نيز بآنها است.

امام رضا علیه السلام فرمود كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : هر گاه غذاى تريد مى‏ خوريد، از اطراف ظرف غذا بخوريد، زيرا بركت در وسط ظرف است‏